Tegorocznej edycji naszego Festiwalu zgodził się ambasadorować Józef Wilkoń – artysta książki, malarz, rzeźbiarz i scenograf, jeden z ostatnich – działających nieprzerwanie od lat 60-tych – przedstawicieli Polskiej Szkoły Ilustracji. W dorobku ma ponad 200 książek dla dzieci i dorosłych, w tym wiele wydanych poza granicami naszego kraju.
Tygrysy, wilki, mamuty, konie, krowy, koty i psy, pawie, sowy, wróble, biedronki i motyle… to tylko część kolorowego inwentarza Mistrza Wilkonia. Sam, często podkreśla znaczenie wychowania na wsi i swój związek z przyrodą, miłość do wszystkiego co skacze i biega, co futrzaste i co strzyże uszami 1. To od zwierząt zaczęła się jego przygoda z rysunkiem i malarstwem, to właśnie one w znacznej mierze wypełniały teczkę, którą zabrał ze sobą do Naszej Księgarni, starając się o pierwsze ilustratorskie zlecenie 2. Z czasem zwierzyniec wybiegł, wypełzł i wyfrunął Wilkoniowi z książek, przybierając bardziej namacalne formy – nabierając trójwymiarowości. Liczne rzeźby z drewna i metalu, stopniowo wypełniły przydomowy ogród, porozjeżdżały się po świecie. Artysta twierdzi, że po prostu przełożył zamaszyste ruchy pędzla – na zamaszyste ruchy siekiery…3
Elżbieta Skierkowska, bibliotekarka i kustoszka już na początku artystycznej drogi Józefa Wilkonia pisała o nim “poeta-malarz wysokiego lotu”4. Jego twórczość ilustratorska miała wszelkie znamiona sztuki wysokiej. Sam artysta przyznaje, że na początku lat 60-tych przeżywał fascynację taszyzmem (od franc. tache – plama)5. To właśnie doskonałe operowanie plamą barwną, najbardziej wyróżniało go spośród innych wybitnych ilustratorów tamtego czasu – w przeważającej mierze byli to graficy a nie malarze. Sztukę Wilkonia od zawsze charakteryzowała także ciągła potrzeba eksperymentowania, głównie z technikami warsztatowymi, które zmieniał na przestrzeni lat od akwareli począwszy, przez tusz i temperę, po pastele, przy jednoczesnym zachowaniu odrębności swojego własnego, rozpoznawalnego stylu.
Artysta od początku przeciwstawiał się dosłowności i opisowości, zabierając dzieci w świat magii koloru, barwy i faktury, nigdy nie poprzestając na oczywistościach i banale. Lubował się w niestandardowych pigmentach, przede wszystkim w złocie 6. Przykładem jest wydany już w roku 1970, przez wydawnictwo Ruch zbiór wierszy Wandy Chotomskiej “Siedem księżyców”. Okładka, wszystkie ilustracje a nawet wyklejka są poddrukowane złotą farbą co daje niesamowity efekt migotania i trójwymiarowości obrazu. Podobnymi zabiegami, z wykorzystaniem złotego a także srebrnego pigmentu, posługiwał się później wielokrotnie, w opracowywanych przez siebie książkach.
Wilkoń podkreśla, że traktuje literaturę jako partnera do własnej wypowiedzi artystycznej: “Moja ilustracja nie powinna być dosłowna. Dopowiadam rzeczy zaledwie w literaturze zaznaczone. Jest to rodzaj akompaniamentu. Dwie ścieżki biegną obok siebie równolegle”7. A jednak zdarzały się sytuacje kiedy malarskie szkice artysty tak bardzo zachwycały literatów, że pisali utwory specjalnie do nich, wychodząc obrazowi naprzeciw. Tak powstały m.in. słynne “Pawie wiersze” Tadeusza Kubiaka – w twardej oprawie, z lirycznymi, delikatnymi przedstawieniami ptaków.
Józef Wilkoń, odznaczony wieloma prestiżowymi nagrodami, wystawiany na całym świecie osiągnął tak wiele, że mógłby spocząć na laurach. Nie zamknął się jednak ze swoim dorobkiem w czterech ścianach pięknego domu w Zalesiu Dolnym. Cały czas aktywny, jeździ po Polsce i świecie, prowadzi warsztaty z dziećmi, maluje dla publiczności, snuje opowieści. Z otwartością i naturalnością wciąga kolejne pokolenia w stworzony przez siebie świat i zaraża miłością – do sztuki, do książki i do zwierząt.
Monika Chrabąszcz-Tarkowska
1. Józef Wilkoń o swojej twórczości, Polskie Radio Dwójka, 12.02.2020
2. Barbara Gawryluk, Ilustratorki, ilustratorzy, 2019
3. Program Bzik Kulturalny, realizacja: Marzanna Grdeń, TVP Polonia, 2006
4. Elżbieta Skierkowska, Współczesna ilustracja książki, 1969
5. Artystyczne inspiracje Józefa Wilkonia, Polskie Radio 24/db, 25.09.2018
6. Joanna Olech, Wilkoniana, Tygodnik Powszechny, 22.02.2007
7. Józef Wilkoń o swojej twórczości, Polskie Radio Dwójka, 12.02.2020
